‘’Dijital Detoks’’ ve Kent Yaşantısında Yavaşlama

Fatih ORHAN – Çoğu zaman gün doğmadan güne başlıyoruz. İlk refleksimiz, başucumuzdaki ekranlara uzanmak oluyor gerek telefonlar gerek tabletler; ardından sosyal medya bildirimleri, e-postalar, gündem haberleri gibi bir çok dönüt. Daha güne başlamadan zihnimizi tıka basa dolduruyoruz. Modern şehir hayatı, hızla akan bir nehir gibi bizi içine çekiyor; günün ritmini belirleyen artık doğa değil, bildirim sesleri ve mesajlar. Bu hız, yalnızca fiziksel bir hareketlilik değil, aynı zamanda zihinsel bir yorgunluk da yaratıyor. Teknoloji bağımlılığı, bireyin teknolojik cihazları ve dijital ortamları kontrolsüz ve aşırı bir şekilde kullanması sonucu günlük yaşamını olumsuz etkileyecek düzeye ulaşan davranış biçimidir. Bu bağımlılık genellikle sosyal medya, dijital oyunlar, internet gezintileri ve mobil cihaz kullanımı üzerinden gelişmektedir. Zamanla kişi, teknolojik araçlar olmadan kendini huzursuz hissetmeye başlar, günlük görevlerini aksatır ve sosyal ilişkilerde zayıflama görülür.

Dijital Detoks: Geçici Kaçış mı, Kalıcı Farkındalık mı?

Dijital detoks, günlük rutinimizin içinde bulunan her türlü teknolojik cihazdan bilinçli ve kontrollü  olarak uzak durmayı ifade ediyor. Bu, bir hafta sonu boyunca telefonsuz kalmak kadar, her gün belirli saatlerde dijital ekranlardan uzak durmak anlamına da gelebilir. Yapılan akademik araştırmalar, dijital detoks uygulamalarının dikkat dağınıklığını azalttığını, stres düzeyini düşürdüğünü ve genel yaşam memnuniyetini artırdığını ortaya koyuyor. Dijital dünyada geçirilen sürenin artmasıyla birlikte özellikle gençlerde anksiyete, depresyon ve odaklanma sorunlarında ciddi artışlar gözlemleniyor.

UNESCO’nun 2023 tarihli bir raporuna göre, genç bireylerin günlük ekran süresi 7 saatin üzerine çıkmış durumda. Bu süre, yalnızca ekran başında kalma süresi değil; aynı zamanda bireyin zihinsel olarak başka bir yerde bulunma hali. Yani, anda kalamama problemini ifade ediyor. Ancak burada önemli bir ayrım var: ‘’Dijital detoks’’ bir “kaçış” olarak değil, bir “yeniden odaklanma” aracı olarak değerlendirilmeli. Çünkü dijital dünya, aynı zamanda bilgiye erişim, sosyal bağ kurma ve üretkenlik anlamında da ciddi fırsatlar sunuyor. Mesele, teknolojiyi dışlamak değil; onunla olan ilişkimizi yeniden düzenlemek kontrollü etkileşim kurmak.. Belki de sorulması gereken soru şu: Biz mi teknolojiyi kullanıyoruz, yoksa o mu bizi?

Şehir hayatında yavaşlamak, ilk bakışta bir çelişki gibi görünebilir. Beton bloklar, trafik gürültüsü, bitmeyen işle.  Ancak son yıllarda “yavaş yaşam”  felsefesi, büyük şehirlerde bile kendine alan açmaya başladı. Sabah kahvesini ayakta içmek yerine bir parka gidip sessizce yudumlamak, metroda gözleri ekrana dikmek yerine etrafa bakmak ve insanlarla göz teması kurmak gibi küçük değişiklikler, hızla dönen çarktan kısa süreliğine de olsa çıkmamızı sağlayabilir.  “Yavaş şehir” hareketi, bu noktada ilham verici bir örnek sunuyor. Türkiye’de bir çok şehir bu anlayışla daha yaşanabilir, daha sürdürülebilir yaşamı sunmayı hedefliyor. Bu model, şehirde bile zamanın yavaşlatılabileceğini, yaşamın niteliğinin nicelikten daha önemli olduğunu gösteriyor. Ancak şehirde yavaşlamak yalnızca fiziksel bir tempo meselesi değil; aynı zamanda zihinsel bir direnç. Hızla akan bilgilere, tüketim çağrısına, sürekli üretken olma baskısına karşı bir duruş. “Yavaşlamak”, daha az yapmak değil, yaptığını daha derin yaşamak anlamına geliyor.

‘’Teknolojik Sessizlik: ’Yeni Nesil Meditasyon’’ Dijital detoks ve yavaşlama yalnızca bireysel bir tercih değil, aynı zamanda toplumsal bir ihtiyaç halini almış durumda. Özellikle pandemi sonrası dönemde, evden çalışmanın yaygınlaşmasıyla birlikte dijital dünyayla ilişkimiz daha da iç içe geçti. Ekran başında geçirilen sürenin artması, “çevrimdışı” olmanın lüks değil, zaruri bir nefes alma biçimi olduğunu gösterdi. Bazı şehirlerde sessizlik alanları, dijital oruç günleri ve ekran detoksu kampları düzenlenmeye başlandı. Örneğin, Almanya’da bazı firmalar haftada bir gün çalışanlarını sadece analog araçlarla çalışmaya teşvik ediyor. Fransa’da ise “dijital erişilememe hakkı” yasal güvence altına alındı; çalışanlar mesai saatleri dışında iş e-postalarına yanıt vermek zorunda değil. Türkiye’de de bu alanda küçük adımlar gözlemleniyor. Özellikle büyük şehirlerde mindfulness, yoga ve doğa yürüyüşleri gibi etkinliklerin artması, bireylerin yavaşlamaya ve içsel sessizliğe olan ihtiyacını gösteriyor.

Sonuç olarak  mesele sadece daha az çevrim içi olmak değil; daha çok “içeride” olmaktır. Yavaşlamak, zamanı yavaşlatmaz; onu derinleştirir. Bu yüzden dijital detoks, sadece ekranlardan uzaklaşma değil, aynı zamanda kendine yaklaşma sürecidir. Bir ağacın altında kitap okumak, uzun süredir aranılmayan bir dostla yüz yüze konuşmak, gözleri ekrana değil gökyüzüne çevirmek… Bunlar basit ama dönüştürücü eylemler. Kimi zaman bir saatlik sessizlik, günler süren konuşmalardan daha çok şey anlatır. Modern yaşamın gürültüsü içinde kendi sesimizi duymayı unuttuk. Oysa belki de ihtiyacımız olan şey, biraz sessizliktir. O sessizlikte, bir tür arınma, bir tür yeniden başlama fırsatı yatar.

21. yüzyılda sessizlik, bir lüks değil; bir ihtiyaç. Dijital dünyadan bilinçli kopuşlar ve şehir hayatında kasıtlı yavaşlamalar, sadece ruh sağlığımız için değil, aynı zamanda toplumsal bağlarımız, üretkenliğimiz ve yaratıcılığımız için de elzem. Her gün birkaç dakikalığına bile olsa ekranları bırakmak, telefonun yerine bir nefes almak; işte bu küçük farkındalıklar, büyük dönüşümlerin başlangıcı olabilir. Şehir susmaz belki ama biz, onun içinde kendi sessizliğimizi bulabiliriz. Ve belki de bu sessizlikte, yeniden kendimiz oluruz.

Sunucu ve Yazar: Fatih ORHAN